Orhan Pamuk Cumhuriyet Dönemi Yazarı Mı?
Bunu yazarken aklımdan geçen ilk şey, “Bir sabah Orhan Pamuk’un kitabını okuyarak uyanan biri, Cumhuriyet dönemi yazarı mı yoksa modern zamanlarda yazan bir yazar mı olduğuna karar verirken kafasını nasıl bir karışıma sokar?” oldu. İzmir’de yaşıyorum, 25 yaşımdayım, arkadaş ortamımda sürekli espri yapıp insanları güldürmeye çalışıyorum, ama içten içe her şey üzerine fazla fazla düşünen biri olarak, Orhan Pamuk’un Cumhuriyet dönemi yazarı olup olmadığını sorgulamak… açıkçası çok eğlenceli bir düşünce gibi geldi.
“Ya Bunu Kimse Bilmiyorsa?”
Hadi bir senaryo hayal edelim:
Bir gün bir kafede Orhan Pamuk’la karşılaşıyorum. Yanı başımda bir masada, çayı bardağından içip, bir romanını yazıyor. İnanılmaz bir şekilde, içimden hep şunu geçiriyorum: “Orhan Pamuk Cumhuriyet dönemi yazarı mı?” Bunu kimse bilmiyor gibi hissediyorum!
Orada bir garson geliyor, bana bakıyor, “Efendim, ne alırsınız?” diyor. Ben de hemen cevaplıyorum:
– “Orhan Pamuk Cumhuriyet dönemi yazarı mı?”
Garson gözlüklerini düzeltiyor, “Bu, bir soru mu?”
– “Evet, değil mi?”
– “Yani… Şu an çayı mı içiyorsunuz, yoksa roman mı yazıyorsunuz?”
Böyle konuştuğumda fark ediyorum ki, aslında ben sadece kafamı karıştırıyor, hiçbir şey anlamıyorum. Kendimle dalga geçiyorum ama Orhan Pamuk’a nasıl yaklaşacağımı da bilmiyorum.
Cumhuriyet Dönemi Yazarı Olmanın Kriterleri
Şimdi, Orhan Pamuk’un bir Cumhuriyet dönemi yazarı olup olmadığını anlamanın kolay yolları yok. Orhan Pamuk, her ne kadar 1950 doğumlu olsa da, onun hikayeleri sadece Cumhuriyet dönemiyle sınırlanamaz. Adam bir de Nobel Edebiyat Ödülü almış! (Ki ben hala Nobel’i kazanma şansı olan bir adam olarak bir umut bakıyorum, ama konumuz o değil.)
Cumhuriyet dönemi yazarı kimdir, nasıl olunur?
Cumhuriyet dönemi yazarı denildiğinde akla hemen bir dizi isim gelir: Halide Edib, Yakup Kadri, Refik Halit Karay… Ama Orhan Pamuk bu listeye girmiyor gibi bir durum var. Çünkü onun yazdığı kitaplarda hem geçmişe, hem de bugüne dair bir anlatım var. İnsan bir bakıyor, “Yusuf’un Zamanı”nda Osmanlı’nın sonlarından bir kesit var, diğer yandan “Benim Adım Kırmızı”da mini bir zaman yolculuğu yapıp geçmişin modern dünyasıyla karşılaşıyoruz. Evet, bu tam bir karmaşa. Yani, Orhan Pamuk biraz da bu kafa karışıklığını edebiyatına yansıtmış!
“Orhan Pamuk, Cumhuriyet dönemi yazarı mı?”
Bunu söylemek gerçekten zor. Çünkü Orhan Pamuk’un kitapları aslında bir çeşit zaman makinesi gibi. Eskiyle yeniyi harmanlıyor. Mesela ben, “Kar” kitabını okurken kendimi bir anda Cumhuriyet’in ilk yıllarında buldum. Ama aynı zamanda Pamuk’un modern tarzı, anlatım diliyle de baş başa kaldım. Hadi gelin, bu soruya küçük bir diyalogla cevap verelim:
– Orhan Pamuk Cumhuriyet dönemi yazarı mı?
– Bilmiyorum. Ama bence, bugün de yazsaydı Cumhuriyet dönemi gibi yazmazdı.
– Haa, yani eski zamanın adamı değil yani.
– Aynen öyle! Hem de çok modern. Ama yine de bir yerlere dokunuyor!
Orhan Pamuk, geçmişi ve bugünü, hem de acayip bir şekilde harmanlayarak günümüz Türkiye’sini anlamaya çalışıyor. Yani bir bakıma, Cumhuriyet dönemi yazarı diyebiliriz ama onun da “günümüzün yazarları” arasında çok farklı bir yeri var.
Pamuk’un Yazar Kimliği ve Modernizm
İç sesime bir bakıyorum: “Tamam, gerçekten Orhan Pamuk bir Cumhuriyet dönemi yazarı mı? Belki değil… ama günümüzün de yazarı değil mi?” O kadar kafa karıştırıcı ki, bana her şeyin üzerine yazılabilir gibi geliyor. Kafama şöyle bir espri düşüyor: “Pamuk bu kadar kafa karıştırıyorsa, belki ben de kitap yazmalıyım. Orhan Pamuk gibi kafa karıştırıcı bir dil kullanıp, herkesin kafasını karıştırabilirim.” Ama o espriyi geçiyorum, çünkü ben gerçekten Orhan Pamuk’un edebiyatındaki derinlikleri anlamaya çalışıyorum.
Cumhuriyet dönemi, tabii ki Türk edebiyatının ilk yıllarını temsil eder. Ama Orhan Pamuk’un edebiyatındaki evrimi, bu dönemin fazlasıyla dışına çıkıyor. Modernizme, postmodernizme, Türk tarihinin derinliklerine kadar her şeyin üzerine düşünmeye başlıyor. O yüzden Orhan Pamuk’u sadece Cumhuriyet dönemiyle ilişkilendirmek bence biraz dar bir perspektife sahip olmak olur.
Sonuçta…
Orhan Pamuk, Cumhuriyet dönemi yazarı mı?
Hayır. Evet, biraz. Hem de bir parça modern bir yazar. Ama ne olursa olsun, her okuyucusunun farklı açılardan baktığı ve farklı katmanları keşfettiği bir yazar. Bunu kabul etmek lazım.
İzmir’de bir kafede, arkadaşlarım “Sen neden hala bu kadar kafa karıştırıcı yazılar yazıyorsun?” derken ben de Orhan Pamuk’u hatırlıyorum ve kendime şöyle diyorum: “Belki de bir gün Nobel’imi alırım, ya da belki de iç sesimle dost olurum.”
Ama kesin olan bir şey var: Orhan Pamuk, Cumhuriyet dönemi yazarı mı sorusuna verilecek cevabın bir sonu yok!